Sau hành trình vượt cạn, cơ thể người mẹ bắt đầu khôi phục lại những gì đã thay đổi trong suốt thai kỳ và sinh nở. Việc chăm sóc bé sau sinh cũng chiếm phần lớn thời gian và quan trọng, nhưng chăm sóc mẹ sau sinh cũng quan trọng không kém. Bởi lúc này cơ thể người mẹ gần như đã kiệt sức cùng những vấn đề về sức khỏe trong giai đoạn hậu sản.
1. Cách chăm sóc mẹ trước khi ra viện
Ngày đầu sau sinh, do mẹ còn yếu nên cần được nghỉ ngơi tại giường. Thời điểm này, việc chăm sóc bà mẹ sau sinh được theo dõi đặc biệt bởi bác sĩ và các nữ hộ sinh. Các thành viên trong gia đình có thể vào thăm, giúp đỡ cho mẹ ăn uống, theo dõi sản dịch và tình trạng chung của mẹ cũng như phụ giúp mẹ cho bé bú ngay ở những giờ đầu sau sinh.
Ngày thứ hai và những ngày tiếp theo, khi các mẹ đã khỏe hơn và có thể đi lại trong phòng, mẹ cần được tắm toàn thân dưới vòi hoa sen nước ấm, tắm nhanh và cần sấy khô tóc ngay sau khi gội, tránh tóc ẩm ướt. Bên cạnh đó, việc ăn đầy đủ chất dinh dưỡng, chú trọng đạm và canxi sẽ giúp cho mẹ lấy lại sức khỏe nhanh. Ngoài việc uống thuốc theo chỉ định của bác sĩ, mẹ nên duy trì uống thuốc bổ sung các vitamin, muối khoáng như sắt, canxi, kẽm,…
2. Theo dõi những vấn đề thường gặp của người mẹ sau sinh
Sự thu hồi của tử cung: Bình thường ngay sau khi lấy nhau ra, tử cung sẽ co hồi thành một khối cầu an toàn. Ngày đầu sau sinh, đáy tử cung cao khoảng 13cm trên khớp vệ, trung bình mỗi ngày nhỏ đi 1cm. Sau ngày thứ 12 – 13, tử cung thu hồi về nhỏ đủ để nằm gọn trong vùng chậu, không còn sờ thấy đáy tử cung trên bụng nữa. Sự thu hồi tử cung ở con so nhanh hơn ở con rạ, ở người cho con bú nhanh hơn ở người không cho con bú. Nên mẹ không phải lo lắng vì tử cung thu lại do cơ địa và lần sinh của mỗi người. Khi tử cung bị nhiễm trùng, sự thu hồi tử cung sẽ chậm hơn bình thường.
Chảy máu (sản dịch): Hiện tượng chảy máu âm đạo xảy ra trong bất cứ thời điểm nào từ 2-6 tuần sau khi sinh. Có thể ngưng nhanh hơn nếu mẹ cho bé bú sữa mẹ. Chất sản dịch màu đỏ tươi có thể sẽ ra nhiều lúc đầu, nhưng qua ngày kế tiếp chất này sẽ giảm đi và dần dần chuyển sang màu nâu nhạt. Thường dịch bài tiết này sẽ tiếp tục ra cho đến kỳ kinh đầu tiên. Mẹ cần làm là dùng những tấm lót băng vệ sinh thấm chất dịch tiết ra, không nên dùng băng vệ sinh bên trong âm đạo có thể gây nhiễm trùng.
Vết khâu tầng sinh môn: Nếu tầng sinh môn bị rách hay cắt khi sinh thì được may lại. Vết khâu tầng sinh môn cần được kiểm tra (xem có bị sưng nề, bầm tím, đỏ, đau nhiều, có tụ máu âm hộ, âm đạo, chân chỉ có mủ…) và bôi thuốc 3 lần mỗi ngày bằng thuốc sát trùng, sản phụ nên tự rửa thêm khi tiêu tiểu, thay băng vệ sinh sạch nhiều lần trong ngày, tránh tình trạng ẩm ướt kéo dài vết thương sẽ chậm lành và dễ nhiễm trùng, tập đi tiểu, ngồi dậy đi lại, tránh bị táo bón… Kháng sinh thường được bác sĩ cho sử dụng trong 5 ngày. Nếu vết khâu tốt và lớp da khâu bằng chỉ không tiêu thì thường sẽ được cắt chỉ vào ngày thứ 5 sau sinh.
Táo bón: Sau khi sinh thường hay gặp triệu chứng này, mẹ nên uống nhiều nước, ăn các loại thực phẩm giàu chất xơ như ngũ cốc nguyên hạt, trái cây tươi và rau. Một số cách khác như đi dạo, tập bài tập Kegel, tránh căng thẳng, sử dụng các chất làm mềm phân cũng có thể giúp cải thiện tình hình.
Bàng quang: Đi tiểu nhiều hơn trong những ngày đầu là bình thường vì cơ thể thải đi nước dư tích lại trong khi có thai. Tiểu tiện lúc đầu có thể khó khăn vì đau, tuy nhiên mẹ nên cố đi tiểu sau sinh càng sớm càng tốt. Mẹ nên đứng dậy và đi lại để làm cho dòng tiểu mạnh hơn. Nếu có vài mũi khâu thì nên xối nước ấm khi đi tiểu để đỡ rát.
Chăm sóc vú: Một vấn đề quan trọng trong quá trình chăm sóc mẹ sau sinh là việc động viên mẹ cho con bú. Mẹ cần biết được tầm quan trọng của việc cho con bú như tránh đầu vú tụt, tắc tia sữa… Để có đủ sữa cho con, mẹ cần ăn uống đầy đủ dinh dưỡng, nghỉ ngơi điều độ. Mẹ nên tập cho con bú theo cữ, và bắt đầu ngay sau sinh. Trước khi cho bé bú, mẹ cần lau sạch vú. Mẹ nên cho bé bú hết sữa trong vú. Nếu không hết thì phải vắt ra để vú tiếp tục sản xuất sữa.
3. Chế độ dinh dưỡng, thuốc hỗ trợ
Chế độ ăn uống trong giai đoạn hậu sản rất quan trọng, mẹ cần ăn nhiều đạm động vật như thịt, cá, trứng sữa… để bổ sung chất dinh dưỡng cho cơ thể. Tốt nhất là thức ăn nấu chín, không ăn thức ăn sống và thức ăn lạnh. Có thể ăn ngày 3 bữa chính, 3 bữa phụ xen kẽ giữa các bữa chính. Ngoài ra, mẹ cũng cần chú trọng các loại thức ăn giúp ra sữa nhiều để cho con bú và các thức ăn giúp đi tiêu dễ dàng.
Sau khi mẹ về nhà, bác sĩ thường sẽ cho mẹ uống thuốc kháng sinh, thuốc giảm đau nhằm giúp cho mẹ bớt đau vùng khâu tầng sinh môn do bị cắt trong lúc sinh bé, thuốc sắt và canxi để tái tạo hồng cầu và giúp việc cầm máu tốt.
Tránh xa thuốc lá và tránh uống rượu. Thận trọng với thực phẩm có thể gây khó tiêu: các thức ăn dễ ôi thiu và có thể gây ngộ độc. Không nên chủ động ăn kiêng trong giai đoạn này.
4. Nghỉ ngơi sau sinh
Giấc ngủ cũng khá quan trọng với giai đoạn chăm sóc mẹ sau sinh, việc ngủ đủ giấc và ngủ sâu giúp các bà mẹ tái tạo năng lượng, sản xuất sữa tốt hơn và tránh được bệnh: stress, trầm cảm sau sinh. Mặt khác, các bà mẹ cần phải cẩn thận hơn trong chăm sóc cơ thể, sinh hoạt và chọn thực phẩm để mau hồi phục sức lực. Đặc biệt là với những sản phụ sinh mổ thường hồi phục chậm hơn so với sản phụ sinh thường.
Sau khi vết thương đã lành và ổn định, các mẹ nên vận động nhẹ nhàng, massage thư giãn, xoa bóp tay chân, với liều lượng thích hợp. Điều này vừa để đẩy hết sản dịch ra ngoài và giúp khí huyết lưu thông, giúp ăn ngủ tốt hơn.
5. Vệ sinh thân thể sau sinh
Đây là việc quan trọng trong thời kỳ hậu sản, mẹ nên vệ sinh vùng kín mỗi ngày 2 lần, sáng và chiều. Nên đóng băng vệ sinh liên tục ở tuần đầu sau sinh, để thấm hút hết sản dịch. Đồng thời mẹ cũng nên tắm mỗi ngày với nước ấm hoặc nước lá thảo dược để giúp cho cơ thể được sạch sẽ, các lỗ chân lông được thông thoáng, tránh nhiễm trùng da.
Một số việc chăm sóc sản phụ sau sinh mặc dù trông đơn giản nhưng mang lại hiệu quả vô cùng quan trọng. Tuy nhiên, thực tế hiện nay vẫn còn nhiều người có quan niệm cũ như: phụ nữ sau sinh không được tắm, sản phụ sau sinh nên nằm than, ăn thức ăn mặn, ăn thịt kho khô nhiều tiêu. Tất cả điều này đều không đúng khoa học. Mẹ không tắm sẽ gây nhiễm trùng da, mẹ nằm than có thể bị phỏng, khó thở vì hít nhiều CO2, mẹ ăn mặn và ăn khô gây táo bón và giảm tiết sữa cho con bú.
6. Cho con bú
Việc cho con bú được thực hiện ngay sau sinh, bé đã được bú từ những giọt sữa đầu tiên. Do vậy mẹ cần duy trì cho bé bú hoàn toàn sữa mẹ 24/24 giờ. Khi cho con bú sữa mẹ, mẹ cũng đồng thời giúp cho cơ thể tiết ra chất Oxytocin nội sinh, đây là chất giúp cho tử cung của mẹ co hồi tốt, giảm được lượng máu mất trong giai đoạn hậu sản.
Bác sĩ Bùi Thanh Xuân
Bác sĩ chuyên khoa Sản phụ – Phòng khám Đa khoa Cộng Đồng Hỷ Hỷ
Để biết thêm thông tin về cách chăm sóc sức khỏe sau sinh, cũng như các vấn đề sức khỏe khác, bạn có thể liên hệ Phòng khám Đa khoa Cộng Đồng Hỷ Hỷ theo địa chỉ: 366 Tân Kỳ Tân Quý – Phường Sơn Kỳ – Quận Tân Phú – Tp. Hồ Chí Minh. Hotline: 1900 638 090
